Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi, bổ sung năm 2025) đã được Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ 9 với nhiều nội dung quan trọng, nhằm đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, tổ chức tinh gọn bộ máy và giải quyết các vướng mắc phát sinh trong thực tiễn tố tụng. TAND Tối cao mới đây cũng đã ban hành công văn hướng dẫn triển khai các quy định mới của luật.
Tinh gọn bộ máy, điều chỉnh thẩm quyền các cơ quan tiến hành tố tụng
Một trong những điểm nổi bật của lần sửa đổi này là việc điều chỉnh mô hình tổ chức và thẩm quyền của các cơ quan tiến hành tố tụng. Cụ thể:
- Cơ quan điều tra được tổ chức lại theo mô hình hai cấp (cấp bộ và cấp tỉnh), thay vì ba cấp như trước (cấp bộ, cấp tỉnh và cấp huyện). Đồng thời, bổ sung quy định về Điều tra viên trung cấp, cao cấp là Trưởng hoặc Phó Trưởng Công an cấp xã được giao thẩm quyền tiến hành khởi tố, điều tra các vụ án về tội ít nghiêm trọng, nghiêm trọng xảy ra trên địa bàn.
- Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) cũng được tổ chức lại theo mô hình ba cấp: tối cao, cấp tỉnh và khu vực (thay cho mô hình bốn cấp hiện hành). Nhiệm vụ, thẩm quyền của VKS các cấp được điều chỉnh phù hợp với mô hình tổ chức mới của Cơ quan điều tra và Tòa án.
Phân định lại thẩm quyền xét xử sơ thẩm
Bộ luật mới cũng quy định rõ ràng hơn về thẩm quyền xét xử sơ thẩm của Tòa án các cấp:
- TAND khu vực có thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự về tội ít nghiêm trọng, nghiêm trọng, rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng có khung hình phạt cao nhất đến 20 năm tù.
- TAND cấp tỉnh sẽ xét xử sơ thẩm các vụ án không thuộc thẩm quyền của TAND khu vực hoặc các vụ án phức tạp, có liên quan đến nhiều ngành, nhiều cấp, được dư luận đặc biệt quan tâm, hoặc liên quan đến cán bộ cấp cao, người có chức sắc trong tôn giáo, người có uy tín cao trong cộng đồng dân tộc thiểu số.
- Thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự được giữ nguyên.
Bổ sung quy định về xét xử vắng mặt
Lần sửa đổi này đặc biệt quan tâm đến việc khắc phục bất cập trong thực tiễn về xét xử vắng mặt bị can, bị cáo. Theo quy định mới:
- Cơ quan điều tra có thể kết luận và đề nghị truy tố, VKS có thể truy tố, Tòa án có thể xét xử vắng mặt khi bị can, bị cáo bỏ trốn hoặc đang ở nước ngoài mà không thể triệu tập, và việc truy nã không có kết quả, nhưng phải đảm bảo quyền bào chữa cho họ.
- Quy định mới này được cụ thể hóa bằng Thông tư liên tịch số 05/2025 do Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, VKSND Tối cao và TAND Tối cao ban hành ngày 01-7-2025, hướng dẫn việc phối hợp trong điều tra, truy tố, xét xử vắng mặt bị can, bị cáo.
Điều chỉnh thủ tục thi hành án tử hình
Điều 367 Bộ luật Tố tụng hình sự cũng được sửa đổi nhằm làm rõ quy trình thi hành án tử hình trong trường hợp không được ân giảm:
- Sau 1 năm kể từ ngày Chủ tịch nước không quyết định ân giảm mà không có chỉ đạo khác, cơ quan có thẩm quyền sẽ thông báo việc thi hành án. Sau đó, Chánh án Tòa án đã xét xử sơ thẩm sẽ tổ chức thi hành bản án tử hình theo quy định.
Một số thay đổi quan trọng khác
Bộ luật cũng điều chỉnh nhiều quy định liên quan đến thẩm quyền và thủ tục tố tụng, bao gồm:
- Khoản 2 Điều 268: Chuyển thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án có yếu tố nước ngoài từ TAND cấp tỉnh về TAND khu vực.
- Khoản 2 Điều 269: Xác định thẩm quyền theo lãnh thổ đối với vụ án mà bị cáo phạm tội ở nước ngoài.
- Điều 452: Quy định về tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù và áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh.
- Điều 501: Hướng dẫn việc xem xét thi hành bản án, quyết định hình sự của Tòa án nước ngoài đối với công dân Việt Nam bị từ chối dẫn độ.
Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2025 là bước tiến quan trọng trong quá trình cải cách tư pháp, thể hiện quyết tâm xây dựng một nền tư pháp hiện đại, minh bạch và hiệu quả. Những điểm mới trong luật không chỉ nâng cao năng lực xử lý tội phạm, thúc đẩy chuyển đổi số trong tố tụng mà còn đảm bảo tính liên kết, đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành, góp phần hoàn thiện nền tư pháp hình sự trong thời kỳ hội nhập, kỷ nguyên vươn mình của đất nước.
